Voor het hart, voor de bloedvaten, en voor andere cardiovasculaire risicofactoren

Artikel van DR Xavier Gallo – Dienst Cardiologie, UZ BRUSSEL

We leven in een tijd waarin we een toenemende trend zien naar een zittende levensstijl en ongezonde voeding met een toenemende prevalentie van obesitas en daaraan gerelateerde hart- en vaatziekten. Het bevorderen van regelmatige lichaamsbeweging is een absolute prioriteit voor alle artsen en hartorganisaties. [1] Lichaamsbeweging kan de gezondheid van de hersenen verbeteren, helpen bij gewichtsbeheersing, het risico op ziekte verminderen en botten en spieren versterken. Het kan ook het vermogen om dagelijkse activiteiten uit te voeren verbeteren en leiden tot een verminderde prevalentie van verschillende bekende kwaadaardige tumoren. Bovendien is regelmatige lichaamsbeweging een belangrijk onderdeel van de behandeling van de meeste hart- en vaatziekten en wordt geassocieerd met een vermindering van de totale sterfte. Het leidt tot minder voorkomen van hart- en vaatziekten, ongeacht leeftijd, geslacht, etnische achtergrond of de aanwezigheid van comorbiditeiten. [1] Matige lichaamsbeweging moet worden aangemoedigd bij alle personen met hart- en vaatziekten (Figuur 1).

Lichaamsbeweging en het hart

Lichaamsbeweging heeft veel voordelen voor de gezondheid. Deze voordelen gelden voor mensen van alle leeftijden, rassen, etnische groepen en geslachten. Lichaamsbeweging versterkt de hartspier. Dit verbetert het vermogen van het hart om bloed naar de longen en door het hele lichaam te pompen. Als gevolg hiervan neemt de bloedstroom naar de spieren toe, waardoor de zuurstofniveaus in het bloed stijgen. Regelmatige lichaamsbeweging kan op zichzelf het risico op coronaire hartziekten verlagen (hartaanval veroorzaakt door een acute verstopping van de hartvaten door cholesterolklonters of bloedplaatjes).

Lichaamsbeweging en overgewicht en obesitas

Voorheen beschouwd als een probleem dat alleen voorkwam in landen met een hoog inkomen, neemt overgewicht toe in landen met een laag of middelhoog inkomen. Overgewicht is een wereldwijd probleem en in 2022 voldeed één op de acht mensen ter wereld aan de definitie van obesitas. Het aantal volwassenen met obesitas is meer dan verdubbeld sinds 1990, en het aantal tieners met obesitas is zelfs verviervoudigd. Bovendien blijft de incidentie van obesitas toenemen, met een geschatte prevalentie van ongeveer 50% in 2030 in de Verenigde Staten. [2] Overgewicht wordt gedefinieerd als een body mass index (BMI) tussen 25,0 kg/m2 en 29,9 kg/m2; een BMI van 30 kg/m2 of hoger wordt beschouwd als obesitas. Lichaamsbeweging verhoogt de totale energie-uitgaven, wat kan helpen om de energiebalans te behouden of zelfs gewichtsverlies te bevorderen en dus de BMI te verlagen. Regelmatige lichaamsbeweging resulteert in een afname van buikvet, een toename van spier- en botmassa en een verlaging van de energie-uitgaven in rust veroorzaakt door gewichtsverlies. [1,3] Er is ook een positieve invloed op het behoud op lange termijn van het gewichtsverlies, algemeen welzijn en zelfrespect, slaapkwaliteit en vermindering van angst en depressie.

Lichaamsbeweging en hypertensie

Naar schatting lijden 1,28 miljard volwassenen wereldwijd aan hypertensie, waarvan de helft zelfs niet weet dat ze aan deze aandoening lijden. Van degenen die behandeld worden, heeft slechts 1 op de 5 volwassenen (21%) de aandoening goed onder controle. [2] Er is sprake van hypertensie wanneer de bloeddruk te hoog is (140/90 mmHg of hoger). Een goede bloeddrukbeheersing kan ernstige hart- en vaatziekten zoals beroertes (CVA), hartfalen en hartaanvallen voorkomen. Regelmatige lichaamsbeweging (volgens de aanbevelingen van de European Society of Cardiology ten minste 30 minuten per dag [1]) wordt geassocieerd met een gemiddelde verlaging van de systolische bloeddruk met 7 mmHg en de diastolische bloeddruk met 5 mmHg. Als lichaamsbeweging en dieetbeperkingen (zoutarm dieet, vermindering van de cafeïne-inname, …) niet voldoende zijn om de bloeddruk goed te beheersen, moet aanvullende medische behandeling worden ingesteld in overleg met de behandelend arts.

Lichaamsbeweging en cholesterol

Hoge cholesterolgehalten kunnen zich ophopen in de bloedvaten en het risico op atherosclerotische hart- en vaatziekten verhogen. In sommige gevallen kan dit leiden tot hartaandoeningen zoals een hartaanval of een beroerte. Lage-dichtheid lipoproteïnecholesterol (LDL-c) is direct geassocieerd met atherosclerotische hart- en vaatziekten. Daarom adviseren richtlijnen om LDL-c-niveaus te verlagen door de levensstijl aan te passen en intensief medicijnen te gebruiken die de lipidenniveaus verlagen. [4] Lichaamsbeweging heeft gunstige effecten op het lipidemetabolisme door de triglyceriden met maximaal 50% te verlagen en het ‘goede’ cholesterol (high-density lipoproteincholesterol, HDL) met 5 tot 10% te verhogen. [4]

Lichaamsbeweging en mentale gezondheid en kwaliteit van leven

Fysiek actieve mensen hebben een beter geheugen en lopen minder risico op depressie dan hun leeftijdsgenoten. Kinderen zien hun cognitie al verbeteren na slechts één sessie lichaamsbeweging. Lichaamsbeweging kan ook gevoelens van angst verminderen.

SCORE

Hoewel lichaamsbeweging ook gunstig is voor patiënten met hart- en vaatziekten, is het risico op intensieve lichaamsbeweging en sport bij deze personen verhoogd. De individuele kans op subklinische hart- en vaatziekten kan worden bepaald door het cumulatieve risico te berekenen met behulp van vastgestelde risicoscores, zoals de ‘Systematic Coronary Risk Evaluation’ (SCORE) risicotabellen. [4] Het 10-jaars risico op fatale hart- en vaatziekten bij populaties met een laag risico op hart- en vaatziekten is gebaseerd op de volgende risicofactoren: leeftijd, geslacht, roken, systolische bloeddruk en totaal cholesterol. [3] In 2021 werden nieuwe risicovoorspellingsalgoritmen gepubliceerd om het risico op hart- en vaatziekten over 10 jaar in Europa te schatten. Landen werden gegroepeerd in vier risicoregio’s, variërend van laag tot zeer hoog risico (SCORE2 voor jonge patiënten en SCORE2-OP voor mensen ouder dan 70 jaar; Figuur 2). [5, 6] Het is belangrijk op te merken dat deze modellen alleen moeten worden gebruikt om de noodzaak van primaire preventie van cardiovasculaire risicofactoren te beoordelen bij patiënten zonder bekende voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten.

Intensieve sport en competitie sporters

Ondanks de aanzienlijke voordelen van regelmatige lichaamsbeweging voor de gezondheid, kan intense lichaamsbeweging paradoxaal genoeg plotselinge hartstilstand, potentieel dodelijke ventriculaire aritmieën bij aanwezigheid van onderliggende hartziekten veroorzaken. Dit geldt met name voor mensen die voorheen sedentair waren. Plotse dood is inderdaad de belangrijkste oorzaak van overlijden gerelateerd aan sport en lichaamsbeweging bij atleten. De belangrijkste medische verenigingen ondersteunen unaniem pre-participatie cardiovasculaire screening om stoornissen geassocieerd met plotse dood te detecteren. Echter, de beste methode van screening bij competitieve atleten blijft controversieel, en er zijn weinig gegevens beschikbaar om de aanbevelingen te begeleiden.

Conclusie, de toenemende trend naar een sedentaire levensstijl van tegenwoordig suggereert een sterke stijging van het aantal hartziekten en bijgevolg hartsterfte. Regelmatige lichaamsbeweging kan de hartfunctie verbeteren en zelfs positieve invloed hebben op risicofactoren van hart- en vaatziekten, de mentale gezondheid bevorderen en helpen bij gewichtsbeheersing. De bevordering van lichaamsbeweging wordt zeker aanbevolen voor iedereen.